Ik herinner me nog hoe ongelooflijk hard ik vroeger uitkeek naar Verloren Maandag. Na al die jaren is dat nog niets veranderd. De maandag na de eerste zondag na Driekoningen (kan je nog volgen?) schrijft de traditie voor dat iedereen worstenbroden en appelbollen moet eten. Als kind stelde ik me niet te veel vragen bij het “waarom”, maar verorberde ik rustig al dat lekkers. Naarmate ik ouder werd, ging ik op zoek naar de traditie achter dit leuke gebruik.

Wat is Verloren Maandag?

Ik (Marijke) ben geboren in Antwerpen, waar de bakermat van Verloren Maandag gelegen is. Jeroen komt uit de Kempen en herinnert zich amper dat hij op Verloren Maandag appelbollen of worstenbroden voorgeschoteld kreeg. Deze feestdag is dus wel iets dat typisch van “‘t Stad” (Antwerpen) is. Al is dit gebruik wel wat vercommercialiseerd en vind je vandaag over het hele land wel worstenbroden en appelbollen bij de bakkers.

Over de precieze herkomst van de feestdag doen vele verhalen de ronde. Er zijn drie verklaring die het meest waarschijnlijk zijn. Er is dus niet zoiets als één waarheid over de oorsprong van Verloren Maandag. Dat maakt het dus een erg mysterieuze feestdag.

Een eerste verklaring stelde dat “Verloren Maandag” ook weleens “Verzworen Maandag” werd genoemd in de late middeleeuwen. Dat komt omdat de maandag na de eerste zondag na Driekoningen (hier ben ik weer!) de dag was waarop een deel van de ambtenaren hun eed aflegden. Vandaar de term ‘verzworen’. Omdat dit een verloren werkdag was omwille van de festiviteiten op de eedaflegging, wordt er ook wel van ‘Verloren Maandag’ gesproken. Om de kosten van het feest zo laag mogelijk te houden, werd er een broodje met vlees (nu het worstenbroodje) geserveerd.

De tweede verklaring luidt dat de gilden in de 18de eeuw hun nieuwjaarsfeest op die bewuste maandag na de eerste zondag na Driekoningen hielden. De gildeleden trokken van huis tot huis om iedereen nieuwjaarswensen over te maken. Ook op deze dag werd niet gewerkt, waardoor dit een “Verloren Maandag” werd. Volgens deze verklaring is het broodje met vlees een uitvinding van de kroeguitbaters die de klanten meer wilden laten consumeren. Wanneer de gildelieden een herberg aandeden, moest dit zoute broodje ervoor zorgden dat ze meer dorst hadden en meer zouden drinken.

Een derde verklaring brengt ons naar de Antwerpse haven, waar de havenarbeiders de maandag na de eerste zondag na Driekoningen op kosten van de baas mochten drinken. Hierbij werd hen dan een broodje met onverkoopbaar vleesafval aangeboden om de prijs zo laag mogelijk te houden. Slagers gaven deze broodjes gratis aan de havenarbeiders en maakten dus geen winst die dag. Dat zou een derde verklaring zijn voor de term “Verloren Maandag”.

Waarom worstenbroden en appelbollen?

Een consensus over welke van de drie verhalen nu historisch correct zou zijn, bestaat niet. Wel staat vast dat het broodje met vlees werd gegeven omdat het zo goedkoop was. Stel je bij dat “broodje met vlees” van indertijd niets voor dat lijkt op het worstenbroodje dat wij nu kennen.  Pas na de Tweede Wereldoorlog raakte de traditie weider verspreid. Worstenbroodjes vind je nu het hele jaar door in België.

Ook in Nederland is deze hartige lekkernij wijdverspreid. Na een ietwat hilarische Twitterconversatie meen ik begrepen te hebben dat zij ook een iets andere variant hebben, wat ze een saucijzenbroodje noemen. In de naam van de wetenschap offerden we ons op om naast het worstenbroodje ook de variant van onze Noorderburen te proeven. En het bleek een echte aanrader!

Ook de appelbollen kwamen pas de laatste decennia in het verhaal om de zoetebekken (en de vegetariërs) onder ons in hun behoeften te voorzien. Als appelgek, wordt ik natuurlijk helemaal warm van een broodje met een suiker-kaneelmengeling verpakt in een pakje van zoet bladerdeeg.

Nu ben ik natuurlijk wel ontzettend benieuwd… kennen jullie Verloren Maandag? Eten jullie vandaag appelbollen en worstenbroden? Of hollen jullie nu nog snel naar de bakker om alsnog dit lekkers te halen? Of behoor ik tot een kleine minderheid? Laat het me zeker weten! Voor zij die de traditie in ere houden: smakelijk!